Hoe kies je je radiatoren?

Je bent aan het verbouwen, maar je weet nog niet met welke elementen je je woning wil verwarmen? Dan zijn radiatoren zeker nog steeds een goede keuze, zeker nu er heel wat designs op de markt zijn die geen storend element hoeven te zijn in je interieur. 

 

De werking van een radiator

Het principe

Radiatoren werken met warm water dat via de cv-ketel of warmtepomp door de leidingen wordt verdeeld. Het water stroomt door de radiator, die het metaal opwarmt en warmte afgeeft: deels via straling, deels via convectie doordat de lucht rond het toestel opwarmt en circuleert. Het afgekoelde water stroomt via de retourleidingen terug naar de ketel om opnieuw te worden verwarmd.

Een radiator heeft enkele herkenbare onderdelen. Bovenaan zit meestal een thermostaatkop, die de temperatuur regelt door meer of minder warm water door te laten. Onderaan bevindt zich een onderblok, dat de aanvoer- en retourleidingen aansluit en waarmee installateurs het debiet kunnen instellen. Vaak is er bovenaan ook een afwerkrooster, dat de luchtstroming begeleidt en zorgt voor een nette afwerking. Ten slotte vind je op elke radiator een ontluchtingsventiel, waarmee lucht uit het systeem kan worden verwijderd zodat het toestel optimaal blijft verwarmen.

Lage temperatuur of hoge temperatuur?

Radiatoren kan je opdelen in lagetemperatuurradiatoren en hogetemperatuurradiatoren. Het verschil zit hem hier in de aanvoertemperatuur van het cv-water.

Hogetemperatuurradiatoren

Traditioneel werken radiatoren op hoge temperatuur. Hogetemperatuurradiatoren zijn ontworpen om te functioneren met hogere watertemperaturen, meestal tussen de 70 °C en 90 °C. Deze radiatoren zijn compatibel met verwarmingssystemen zoals conventionele gas- of mazoutcondensatieketels.

Lagetemperatuurradiatoren

Lagetemperatuurradiatoren zijn ontworpen om te werken met een lagere watertemperatuur, doorgaans tussen de 30 °C en 60 °C. Als je je woning wil verwarmen met een warmtepomp, en je wil nieuwe radiatoren kiezen, dan moet je kiezen voor lagetemperatuurradiatoren. Lagetemperatuurradiatoren hebben doorgaans grotere oppervlakken (meer lamellen of platen) waardoor ze bij lagere watertemperaturen toch voldoende warmte kunnen afgeven.

Met geïntegreerde ventilatoren

Radiatoren werken traditioneel, zoals eerder beschreven, met water. Om de warmteverdeling te optimaliseren kunnen ze ook uitgerust worden met ventilatoren. Op reeds geplaatste radiatoren kan je radiatorventilatoren bij-installeren, maar er bestaan ook radiatoren die reeds uitgerust zijn van geïntegreerde ventilatoren.

Ze werken op hetzelfde principe als een klassieke radiator: warm cv-water stroomt door de radiator en verwarmt het oppervlak. Het verschil is dat er ingebouwde ventilatoren de warmte sneller en gelijkmatiger de ruimte inblazen. Hierdoor komt er meer convectiewarmte vrij en kan de radiator ook bij lagere watertemperaturen, zoals bij een warmtepomp, voldoende warmte afgeven. Vaak zijn de ventilatoren stil en traploos regelbaar, zodat ze zich automatisch aanpassen aan de warmtebehoefte van de kamer. 

In serie of parallel?

Om ervoor te zorgen dat de verschillende radiatoren in je woning gelijkmatig opwarmen, is het belangrijk dat er een hydraulisch evenwicht is in het systeem, waarbij elke radiator een gelijkaardig debiet heeft.  Er bestaan verschillende systemen voor het verdelen van het water over verschillende radiatoren. Welke het best bij jouw situatie past? Die beslissing laat je over aan een vakman. We schetsen kort even het principe van elk systeem.

Eénpijpsysteem

Bij een eenpijpsysteem worden alle radiatoren in serie aan elkaar geschakeld. Hierbij vertrekt het aangevoerde water van de ketel naar de dichtstbijzijnde radiator, het retourwater van die radiator is op zijn beurt is het aanvoerwater van de tweede, enzovoort. Van de laatste, verst gelegen radiator keert het retourwater terug naar de ketel.

De laatste radiator zal hierbij altijd minder warmte afgeven dan de eerste. Over het algemeen geldt dan: hoe verder van de ketel, hoe groter de radiator moet zijn. Bij eenpijpsystemen zorgt tegenwoordig een ventiel met bypass ervoor dat de watertemperatuur tussen de radiatoren niet te veel afneemt, waardoor je dus niet noodzakelijk grotere toestellen moet installeren. Zo’n bypass zal het retourwater mengen met warm aanvoerwater om zo de watertemperatuur te doen stijgen en ervoor te zorgen dat de verdere radiatoren voldoende kunnen opwarmen.

Bij oude systemen zonder bypass kan het dus zijn dat, wanneer je meerdere radiatoren tegelijkertijd opendraait, de radiatoren dichter bij de ketel sneller zullen opwarmen dan radiatoren op de bovenste verdieping van je woning. Als je dat wil verhelpen, draai je de radiatoren het dichtst bij de ketel gewoon niet te ver open. Daardoor warmen die trager op en is er voldoende warm water om de verder gelegen radiatoren op te warmen.

Tweepijpsysteem

Radiatoren kunnen ook parallel geschakeld worden, dan spreekt men van een tweepijpsysteem. Hier zijn er aparte leidingstelsels voorzien voor aanvoerwater en retourwater. Tegenwoordig wordt deze techniek meer toegepast dan een serieschakeling. Wanneer er met pvc of koperen leidingen wordt gewerkt, heeft elke radiator een aparte aanvoer- en retourleiding. Daarbij is er dan een collector voorzien voor alle aanvoerleidingen, en een collector voor alle retourleidingen.

Bij een tweepijpsinstallatie met stalen leidingen wordt er niet gewerkt met collectoren, maar is er een algemene aanvoer- en retourleidingen, waarop elke radiator apart wordt aangesloten.

Tegenwoordig zijn hydraulische inregelventielen en automatische debietbegrenzers ook courant, waardoor zelfs bij tweepijpsystemen een perfect evenwicht kan worden bereikt zonder handmatige ingrepen.

Bij nieuwe installaties kiest men bijna altijd voor tweepijpssystemen, terwijl éénpijpssystemen vooral in oudere woningen voorkomen

Tichelmannsysteem

Dit is een tweepijpssysteem waarbij elke radiator op eenzelfde verdieping een even lange distributieleiding heeft (aanvoer en retour gemeten van de pomp via de radiator en terug). Radiatoren met een korte aanvoer hebben dan bijvoorbeeld een langere retourleiding en vice versa. Zo wordt overal een gelijkaardig debiet bekomen zonder dat die voor elke radiator afzonderlijk afgesteld moet worden.

 

Vermogen

Om het vermogen (Watt) van je radiatoren te berekenen heb je het volume nodig van de kamer waarin je de radiator plaatst en de gewenste temperatuur. Voor een woonkamer is dat doorgaans 22 °C (85 W), voor een slaapkamer 18 °C (77 W), voor een keuken 20 °C (70 W) en voor een badkamer 24 °C (93 W). Als je het volume van de kamers en het nodige wattage per m³ hebt, vermenigvuldig je het aantal m³ van de kamers met het aantal Watt.

Toch blijft dit slechts een richtlijn. Het werkelijke vermogen dat je nodig hebt, hangt in grote mate af van de isolatie van je woning, de oriëntatie, het aantal en de grootte van de ramen en de manier waarop de woning geventileerd wordt. In een slecht geïsoleerd huis zal het benodigde vermogen aanzienlijk hoger liggen dan in een energiezuinige nieuwbouw. Ook de aanvoertemperatuur van het verwarmingssysteem speelt een rol: wie met een warmtepomp en lagetemperatuurradiatoren werkt, moet hiermee rekening houden in de dimensionering.

Daarom is het altijd aan te raden om het vermogen van je radiatoren niet enkel op vuistregels te baseren, maar dit door een professional nauwkeurig te laten berekenen. Een installateur maakt doorgaans een warmteverliesberekening, waarbij per ruimte wordt bepaald hoeveel warmte er verloren gaat via muren, ramen, dak en ventilatie. Op basis daarvan kan dan een geschikt warmteafgiftesysteem gekozen worden dat precies dat verlies compenseert. Zo weet je zeker dat het radiatorvermogen correct afgestemd is op je woning en vermijd je onnodig energieverbruik of een te koude kamer.

Bepaal eerst het benodigde vermogen en kijk dan pas naar de optische aspecten

Soorten radiatoren

Radiatoren werken door de bank genomen volgens hetzelfde principe, het verschil zit hem vooral in het design ervan. Er zijn tegenwoordig heel wat speciale en plaatsbesparende designradiatoren op de markt, maar standaardmodellen zijn nog steeds in trek.

Buisradiatoren

De meest klassieke vorm is de buisradiator, ook wel kolomradiator of ledenradiator genoemd. Deze bestaan uit een reeks leden die naast elkaar staan en veel water kunnen opnemen.

Buis- of kolomradiatoren worden vandaag nog vaak gebruikt in renovaties of in interieurs met een klassieke of industriële look. Hun grote waterinhoud zorgt voor een trage opwarming, maar ook voor een langere warmteafgifte nadat de cv-ketel of warmtepomp stopt met verwarmen. Dat kan aangenaam zijn in leefruimtes, maar maakt ze minder geschikt in situaties waar snelle temperatuurwisselingen gewenst zijn.

Paneelradiatoren

Paneelradiatoren zijn tegenwoordig de meest gebruikte soort. Ze bestaan uit een vlak of geribbeld paneel dat soms gecombineerd wordt met één of meerdere convectorplaten - dunne metalen lamellen die aan de binnenzijde van een radiator bevestigd zijn om het warmteafgevend oppervlak te vergroten.

Hoe meer panelen en lamellen, hoe groter het warmteafgevend oppervlak en dus het vermogen. Omdat ze minder water bevatten dan kolomradiatoren, warmen ze sneller op en reageren ze vlotter op schommelingen in de warmtevraag. Bovendien zijn ze compacter en in veel uitvoeringen en kleuren verkrijgbaar, waardoor ze eenvoudiger in een interieur te integreren zijn.

Convectorradiatoren

Een derde type zijn convectorradiatoren. Hierbij stroomt het warme water door een buis waaraan fijne metalen lamellen zijn bevestigd. De lucht wordt langs deze lamellen geleid en warmt op door convectie. Convectorradiatoren hebben een zeer kleine waterinhoud, waardoor ze snel op temperatuur komen en ook snel afkoelen. Ze nemen weinig plaats in en kunnen discreet worden weggewerkt, bijvoorbeeld in een lage omkasting of zelfs in de vloer bij grote ramen. Het nadeel is dat ze minder stralingswarmte afgeven, waardoor ze soms minder behaaglijk aanvoelen.

Handdoekradiatoren

Een populaire optie die voornamelijk in badkamers wordt toegepast, is de handdoekradiator. Handdoekradiatoren zijn dunne radiatoren in paneeluitvoering of met horizontaal lopende buizen waartussen genoeg ruimte zit om bijvoorbeeld handdoeken aan op te hangen. Dergelijke radiatoren bestaan in elektrische uitvoeringen die je gewoon op het stopcontact kan aansluiten, maar er zijn ook modellen die kunnen worden aangesloten op een centraal verwarmingssysteem.

Temperatuur regelen op radiatoren

Op traditionele radiatoren regel je de warmteafgifte met een draaiknop waarop standen zijn aangegeven, beginnend bij de vorstbescherming. Deze stand voorkomt dat de radiator en leidingen bevriezen en stemt overeen met een temperatuur van een twaalftal graden. Door de knop verder open te draaien, laat je meer warm water door de radiator stromen en verhoog je stapsgewijs de temperatuur in de ruimte. Belangrijk is dat de kamerthermostaat uiteindelijk bepaalt welke algemene temperatuur het verwarmingssysteem moet aanhouden.

In de ruimte waar de kamerthermostaat hangt, wordt de radiator doorgaans volledig opengezet, zodat de gemeten temperatuur representatief is voor de woning. In andere ruimtes kan je de radiatoren verder dichtdraaien, afhankelijk van de warmtebehoefte. Zo volstaat in een hal, toilet of berging vaak een lagere stand (bijvoorbeeld 1 of 2), terwijl leefruimtes een hogere instelling nodig hebben.

Thermostatische kranen

In moderne installaties zijn radiatoren meestal voorzien van een thermostatische kraan of een thermostaatkop (twee termen met dezelfde betekenis). Deze kraan bevat een temperatuurvoeler die automatisch regelt hoeveel warm water door de radiator stroomt. Zodra de gewenste temperatuur in de ruimte bereikt is, knijpt de kraan de waterdoorstroming af en stopt de radiator met warmte afgeven. Hierdoor blijft de temperatuur stabieler en wordt energie verspild door oververhitting vermeden.

Thermostaatkop vs. gewone draaikop
Een gewone draaiknop is niet meer dan een eenvoudige kraan: hoe verder je ze opendraait, hoe meer warm water door de radiator stroomt. Dat regel je zelf “op gevoel”. De knop reageert niet op de kamertemperatuur, dus je moet zelf inschatten hoeveel je opent of sluit. Terwijl een thermostatische kraan de kamer automatisch op temperatuur houdt dankzij de sensor. Zodra de ingestelde temperatuur bereikt is, knijpt de kraan automatisch de waterstroom af. Wordt de kamer kouder, dan gaat de kraan weer verder open.

Kamerthermostaat vs. thermostatische kranen

De kamerthermostaat en de thermostatische kranen werken samen, maar hebben elk hun eigen rol. De kamerthermostaat stuurt de cv-ketel of warmtepomp aan en bepaalt zo of er warm water wordt rondgepompt. De thermostatische kranen regelen vervolgens lokaal hoeveel warmte er in een bepaalde ruimte vrijkomt.

In de kamer waar de thermostaat hangt, is het belangrijk dat de radiator - net zoals bij traditionele installaties - volledig openstaat. Als de kraan daar te vroeg dichtgaat, kan de thermostaat denken dat de gewenste temperatuur al bereikt is en zal de ketel uitschakelen, waardoor andere ruimtes te koud blijven. In de overige ruimtes zorgen de kranen er juist voor dat elke kamer op de juiste temperatuur blijft zonder energie te verspillen.

Slimme thermostatische kranen

Tegenwoordig bestaan er ook elektronische en slimme thermostatische kranen die je digitaal kan instellen of via een app kan bedienen. Zo kan je de verwarming per ruimte programmeren volgens je leefpatroon, wat het comfort verhoogt en tegelijk energie kan besparen.