“De warmtepomp overtuigt… als installateurs het goed uitleggen”

“Wat mensen niet begrijpen, schrikt hen vaak af. Dat geldt ook voor de energietransitie. Van zodra iemand echter goed geïnformeerd wordt, verdwijnt die weerstand meestal vanzelf. Daarom is helder communiceren over duurzame energie cruciaal. Architecten en installateurs spelen daar, als vertrouwde aanspreekpunten in de bouw, een sleutelrol in.” Aan het woord is Ruben Baetens, manager van het KU Leuven Instituut Energie & Maatschappij, en jarenlang actief consultant rond hernieuwbare energie.

Energietransitie blijft complex verhaal

Ruben Baetens studeerde in 2009 af als ingenieur-architect aan de KU Leuven. Hij rondde in 2015 een doctoraat af over de impact van de grootschalige toepassing van warmtepompen op het elektriciteitsnet en ruilde daarna de academische wereld in voor een functie als consultant in hernieuwbare energie bij 3E.

In 2024 keerde Ruben Baetens terug naar de KU Leuven. Hij is er sindsdien actief als manager van het onderzoeksinstituut Energie en Maatschappij. Dat is een interdisciplinair onderzoeksnetwerk dat professoren samenbrengt (ondertussen al een 40-tal) die bezig zijn met onderzoek rond de energietransitie.

“Er gebeurt veel onderzoek naar de energietransitie, maar omdat het thema zo veel domeinen aanbelangt, blijven er wel nog onderzoeksresultaten onder de radar. Daarom is ons Instituut Energie & Maatschappij zo belangrijk: het fungeert als koepel die alle betrokkenen samenbrengt en de vele onderzoeksresultaten bundelt.”

“We focussen op dit moment op wat ETS2 betekent voor kwetsbare groepen en de gebouwtransitie, en op welke sociale en technische gevolgen de Clean Industrial Deal heeft. De bevindingen die hieruit komen, hopen we te vertalen naar concrete adviezen en te delen met de buitenwereld.”

Op LinkedIn houdt Ruben Baetens meer dan 4.700 volgers op de hoogte van nieuwe inzichten en helpt hij hen om nieuws en onderzoek juist te interpreteren. “Er is op vandaag nog altijd veel onwetendheid rond de energietransitie. Wat begrijpelijk is, want het is een zeer complex thema.”

Te veel kortetermijndenken bij de overheid

“Er is nood aan een duidelijke en eerlijke communicatie over de energietransitie. Want wat ik heb gemerkt als consultant is dat als je de tijd neemt, de dingen rustig uitlegt en de complexiteit van het verhaal reduceert tot iets wat de mensen begrijpen, dat de weerstand tegen de energietransitie haast als vanzelf verdwijnt. Hier ligt ook voor architecten en installateurs, beiden belangrijke aanspreekpunten in de bouw, een belangrijke taak weggelegd.”

“Vandaag de dag zien we een overheid die twijfelt en terugkomt op beslissingen. Terwijl er net nood is aan een standvastig beleid. Daarnaast wordt het beleid te vaak gedicteerd door kortetermijnwinst, niet door langetermijnvisie, waardoor de echte einddoelstelling, namelijk CO₂-neutraliteit tegen 2050, uit het oog wordt verloren.”

“Maatregelen zoals het promoten van aardgas boven stookolie of de overstap naar ‘schonere’ diesel hebben de statistieken dan wel op korte termijn verbeterd, maar te weinig bijgedragen aan het te behalen einddoel. Wie zijn stookolieketel verving door een gasketel zal de komende jaren alsnog moeten investeren in een warmtepomp en betere isolatie, en degene met een dieselwagen zal toch nog de switch moeten maken naar een elektrische auto.”

"Voor mij was de renovatieplicht tot minimaal energielabel D het sluitstuk van jaren kortetermijnbeleid."

Schrikbeeld voor label A is onterecht

“Nochtans was label A lange tijd de heilige graal, het doel dat iedereen moest halen. Maar vandaag is EPC-label A voor de politiek helaas geen doel meer. Velen zien label A zelfs als een onhaalbaar doel waarvoor je extreem moet isoleren, driedubbel glas moet steken en pv-panelen en een warmtepomp moet installeren. Maar dat is overdreven.”

“Label A woningen hebben een jaarlijks primair energieverbruik van 100 kWh/m² of lager. Toen ik bijna 20 jaar geleden aan de universiteit voor architect studeerde, werd ons aangeleerd dat een lage-energiewoning een jaarlijks energieverbruik voor verwarming heeft van 60 kWh/m², een zeer-lage-energiewoning een verbruik heeft van 30 kWh/m² en een passiefwoning jaarlijks 15 kWh/m² verbruikt.”

“100 kWh/m² is wat wij architecten indertijd als referentie gebruikten voor een nieuwbouw, en toch leeft bij de mensen dat dit onhaalbaar is. Ok, bij een grote villa met vele hoeken en kanten wordt dit moeilijk, en is een B mijns inziens goed genoeg, zolang er natuurlijk geen schoorsteen staat. Maar voor een rijwoning, appartement en halfopen bebouwing is label A, mits enkele aanvaardbare maatregelen, zeker een haalbare kaart.”

Bouwpromotoren voor renovatieprojecten nodig

“Helaas is er nog steeds veel onduidelijkheid over welke maatregelen nodig zijn om de energie-efficiëntie van een gebouw te verbeteren. Daarom pleit ik voor een meer gecoördineerde aanpak in de bouwsector, bijvoorbeeld onder impuls van bouwpromotoren. De nieuwbouwmarkt is al in die richting geëvolueerd: vijftien jaar geleden werd slechts 20% van de woningen door bouwpromotoren gerealiseerd, vandaag is dat 60 à 65%.”

“En dat is positief, want bouwpromotoren zijn goed op de hoogte van de wetgeving, de nieuwste technologieën en de noodzakelijke energie-efficiënte ingrepen. Mijn hoop is dan ook dat de renovatiemarkt richting dezelfde professionalisering gaat.”

“Mensen onderschatten ook mogelijke maatregelen. Een vrij eenvoudige maatregel om het energieverbruik van een woning te reduceren, bijvoorbeeld, is het glas vervangen in bestaande ramen en deuren. Het hedendaagse dubbel glas presteert immers bijna drie keer zo goed als het klassieke dubbel glas van de jaren 90. Velen denken vandaag: 'Ik heb al dubbel glas, dus ik ben safe’, maar het glas vervangen brengt in vele gevallen een extreme verbetering. Hetzelfde geldt voor oudere pv-panelen. De nieuwe zijn ook tot twee keer zo performant.”

Verplichtingen nodig die niet voelen als dwang

Voor de Belgische pv-markt ziet energie-expert Ruben Baetens een quasi eindeloze groeicurve. “Ons land telt nog altijd een groot aantal daken zonder zonnepanelen. Daarnaast biedt de vervangingsmarkt enorme kansen: heel wat installaties uit de piekjaren 2008-2010 naderen het einde van hun steunperiode en dan wordt het interessant om ze te vernieuwen.”

“Bovendien blijft de markt, ondanks het wegvallen van subsidies, stevig draaien. Dat zonnepanelen de afgelopen jaren zoveel goedkoper zijn geworden, maakt de technologie natuurlijk des te interessanter.”

"Installatiebedrijven die futureproof willen zijn, moeten er rekening mee houden dat de markt binnen de 10 jaar voor 80 à 90% elektriciteitsgericht zal zijn en dat verwarmen en koelen met een warmtepomp de norm zal worden"

Warmtepompen ziet Ruben Baetens niet meteen goedkoper worden. “Een warmtepomp is een complexer toestel dan een gasketel. Dat zie je meteen als je het binnenwerk van beide toestellen bekijkt. Niet verwonderlijk dus dat een warmtepomp duurder is dan een gasketel, die trouwens zeer goedkoop is. In België zien we bovendien een voorkeur voor lucht-waterwarmtepompen. Net dat type is het duurst, omdat het wereldwijd minder vaak geproduceerd wordt. Internationaal gezien, worden er vooral lucht-luchtwarmtepompen geplaatst, waardoor die goedkoper zijn.”

Subsidies alleen vindt Ruben Baetens niet genoeg om de hoge aankoopprijs van warmtepompen te compenseren. “Het is tijd om extra instrumenten in te zetten. We moeten naar verplichtingen, zonder dat die aanvoelen als dwangmaatregelen.”

Maak van een warmtepomp de interessantste keuze

“Dat kan door van de warmtepomp de beste keuze te maken. En van zodra de warmtepomp er in 90% van de gevallen als beste oplossing uitkomt voor eender welk gezin, dan kan er een verbod worden opgelegd op het plaatsen van een nieuwe gasketel. De mobiele sector is hier een mooi voorbeeld van. Nu zitten we op een punt dat er voldoende elektrische wagens beschikbaar zijn, aan een prijs vergelijkbaar met een benzine- of dieselwagen, en kan men stilaan overgaan tot het verbieden van de verkoop van nieuwe diesel- en benzinewagens.”

“Van de warmtepomp de meest interessante keuze maken, kan door de elektriciteit drastisch goedkoper te maken. En daarin schiet de Vlaamse taxshift te kort. Van de 175 euro waar de Vlaamse regering iets over te zeggen heeft, wordt er voor het gemiddelde Vlaamse gezin amper 28 euro verschoven. De energieratio daalt hierdoor van 4,5 naar amper 4,3. Terwijl die bij voorkeur 2,5 of lager bedraagt.”

“We hebben vandaag de op één na duurste elektriciteit in Europa. Niet omdat de elektriciteit zelf duur is, maar door alle extra heffingen van de overheid. Er is hier dus heel veel marge voor verbeteringen.”

Elektriciteit is de toekomst

“Elektriciteit wordt de energiedrager van de toekomst. Verwacht wordt dat de nationale elektriciteitsvraag de komende jaren zal verdubbelen, tot verdrievoudigen. Al denk ik dat de verdrievoudiging zich niet zal doorzetten, omdat er wellicht een deeltje van de industrie zal verdwijnen uit België en we hier ook nooit waterstof zullen maken.”

“Desalniettemin zal de vraag naar elektriciteit de komende jaren sterk toenemen. Met hernieuwbare energie alleen zullen we die vraag niet kunnen dekken. 100% hernieuwbare elektriciteit is een te moeilijke en vooral te kwetsbare puzzel.”

“Daarom lijkt het me een logische beslissing om naast hernieuwbare energie ook op kernenergie te blijven inzetten. Maar dan niet nationaal, maar Europees gecoördineerd, aangezien elektriciteit op Europese schaal wordt verhandeld. Het heeft volgens mij geen zin dat elk land de ontwikkeling van nucleaire technologie afzonderlijk gaat subsidiëren, hiervoor is er initiatief en coördinatie vanuit Europa nodig.”

Gas wordt bijzaak

Wat sowieso zeker is, is dat stookolie, gas, of pellets bijzaak zullen worden. Installatiebedrijven die futureproof willen zijn, moeten er rekening mee houden dat de markt binnen de 10 jaar voor 80 à 90% elektriciteitsgericht zal zijn en dat verwarmen en koelen met een warmtepomp de norm zal worden.”

“Wie dacht dat waterstof de oplossing zou zijn, is van een kale reis teruggekomen. In de mobiliteitssector is er een korte periode geweest waarin waterstofwagens werden gelanceerd, maar die projecten zijn in alle stilte stopgezet omdat batterijen de betere oplossing bleken. Brussel is ook al op zijn stappen moeten terugkeren, en is nu tot het besef gekomen dat waterstof geen oplossing is voor de stad.”

Slimme sturingen zullen maar doorbreken, eens ze plug-and-play zijn en voorzien zijn van automatische software-updates

“Bovendien is het een pure verspilling om een hoogenergetisch gas als waterstof in te zetten voor laagwaardige toepassingen zoals de verwarming van gebouwen. Waar waterstof voorlopig wél een rol kan spelen, is in de lange scheepvaart en in zeer specifieke chemische of industriële processen waar er (nog) geen competitief elektrisch alternatief bestaat.”

“Biogas dan, is een mogelijke overgangsoplossing, maar zeker geen structurele oplossing voor gebouwverwarming. Weet, dat als alle bioafval in België zou worden omgezet in biogas, dat dit biogas vandaag maar in 7% van de Belgische gasvraag zou voldoen.”

Plug-and-play sturingen nodig

“De hernieuwbare oplossingen die vandaag worden uitgerold, stonden 20 jaar geleden al in mijn cursussen opgesomd. Ik verwacht ook geen gamechangers op dat vlak. De gekende technologieën zullen wel nog performanter worden, en ook goedkoper. Ook pv en batterijen zijn nog niet op hun goedkoopste peil.”

“Verder zullen ook slimme sturingen hun intrede maken. Al zie ik die maar doorbreken eens ze plug-and-play zijn, en ze voorzien zijn van automatische software-updates. Want wat vandaag een logische sturing is, is dat misschien morgen al niet meer.”

“Conclusie, wie in de toekomst nog wil meespelen in de installatiesector, doet er goed aan nu al volop in te zetten op elektrificatie en een helder verhaal richting de klant.”