Centrale verwarming op gas: hoe werkt het?

Hoewel fossiele brandstoffen meer dan ooit op de helling staan, draait de verwarming in de meeste Belgische huishoudens vandaag de dag nog steeds op gas. Logisch, want het gaat om een relatief goedkope oplossing in tegenstelling tot de warmtepomp, het meest vooraanstaande alternatief. Daarnaast bieden de huidige condensatieketels ook een zuinige oplossing. 

 

Regelgeving

In Vlaanderen

Voor nieuwbouwwoningen in Vlaanderen mag er geen aardgasaansluiting meer worden voorzien. De facto komt dat erop neer dat je dan ook geen gascondensatieketel meer kan laten plaatsen voor je centrale verwarmingssysteem. 

In reeds bestaande woningen die gerenoveerd worden, kan er wel nog een nieuwe gascondensatieketel geplaatst worden. Voor bestaande woningen die nog niet aangesloten waren op het aardgasnet, kan nog een aansluiting aangevraagd worden in 2025. Het verschil met de voorgaande jaren is dat je een meerprijs betaalt, namelijk de werkelijke aansluitkost. 

Let op: bij ingrijpende energetische renovaties geldt een streng installatie-rendement (minstens 130 %) voor installaties met water als medium. Een hybride warmtepomp is vereist om aan die eis te voldoen; een loutere fossiele ketel is dus niet meer toegelaten.

In Brussel en Wallonië

In Brussel geldt er geen expliciet verbod op aardgasaansluiting bij nieuwbouw. Wel sluit de reguliere uitfasering van gasketels langzaam aan, omdat de installatie van stookolieketels sinds juni 2025 verboden is.

In Wallonië is er nog geen sprake van een verbod op aardgasaansluiting, maar er wordt wel aan gedacht om op termijn enkel nog aardgas aan te bieden in dichtbevolkte gebieden.

Propaan of butaan
Waar een aansluiting op het aardgasnet niet mogelijk is, kan je ook kiezen voor propaan- of butaangas. Propaangas is dan het meest geschikt. Het is goed bestand tegen vriestemperaturen, en kan daardoor buiten worden opgeslagen in een gastank, met butaangas is dat niet mogelijk.

Toekomstgas?

Met oog op de Europese klimaatdoelstellingen, wordt er koortsachtig gezocht naar milieuvriendelijke gassen. Zo zou zogenaamd biogas, dat ontstaat bij de vergisting van organisch afval, geïnjecteerd kunnen worden in het bestaande aardgasnetwerk. Bovendien is er ook toenemende aandacht voor de opwaardering van biogas naar biomethaan, dat vrijwel identiek is aan aardgas en mits zuivering in het aardgasnetwerk kan worden gebruikt.

Hetzelfde geldt voor power-to-gas, dat ontstaat door de overtollige stroom uit windmolens en zonnepanelen om te zetten in synthetisch methaan. De integratie van P2G in het energienetwerk is echter complex vanwege de efficiëntie, kosten, en benodigde infrastructuur. Toch worden er steeds meer proefprojecten uitgevoerd, en de interesse in P2G blijft groeien, vooral als manier om duurzaam opgewekte energie op te slaan.

Verder wordt er ook onderzocht in hoeverre een mengsel van aardgas en waterstof (geproduceerd door elektrolyse van water door hernieuwbare energie) een oplossing kan bieden.

 

De gascondensatieketel

Een gascondensatieketel zorgt voor de verwarming van het water dat door de radiatoren of vloerverwarming stroomt. Het aardgas komt via de gele gasleiding je woning binnen en wordt aangesloten op de ketel. De rookgassen die bij de werking van de ketel vrijkomen, worden veilig naar buiten afgevoerd via een speciaal afvoerkanaal.

Hoe werkt een condensatieketel?

Vroeger was er de gewone (hoogrendements)gasketel, maar sinds 2015 mogen er enkel condensatieketels worden geplaatst. Een condensatieketel/gaswandketel recupereert de warmte van de rookgassen om het retourwater uit het afgiftesysteem op te warmen. Doordat de warmtedamp in die rookgassen condenseert, wordt ook zo warmte teruggewonnen om aan het verwarmingssysteem af te geven.

De brander warmt het water verder op in de ketel tot de gewenste temperatuur zoals aangegeven op de thermostaat. Door de modulerende brander past een gascondensatieketel zich aan aan de vraag. De ketel werkt pas wanneer er warmte nodig is, het water moet niet op constante temperatuur worden gehouden.

Doordat er warmte gerecupereerd wordt, gaat er minder warmte en energie verloren via de dakdoorvoer, en ga je met eenzelfde hoeveelheid brandstof als bij een klassieke gasketel een hoger rendement halen. 

Gascondensatieketels werken tegenwoordig overigens met een weersafhankelijke temperatuurregeling via een buitenvoeler. Zo wordt er op elk moment met een zo laag mogelijke temperatuur gestookt. Hoe warmer het wordt, hoe lager de temperatuur die de ketel levert .

Laat je een condensatieketel installeren, dan moet deze het Europese energielabel (A) dragen

Ook voor sanitair warm water

De cv-ketel kan je ook combineren met de boiler voor sanitair warm water in één toestel, de combiketel, waarin dus zowel sanitair water als het water voor de ruimteverwarming worden opgewarmd. 

Je bespaart hierdoor plaats en kosten voor aankoop en onderhoud. Een nadeel is dat je bij een defect zowel zonder verwarming als zonder warm water valt. Het debiet is doorgaans beperkt tot normaal verbruik, zodat gelijktijdig veel aftappunten moeilijk is.

Omdat het sanitair warm water meestal niet wordt opgeslagen, maar op het moment zelf wordt opgewarmd (zoals bij een doorstromer), heb je een ketel met voldoende vermogen nodig als je op meerdere punten tegelijk warm water wilt. Sommige moderne combiketels beschikken echter over een klein ingebouwd voorraadvat om kortstondig meer comfort te bieden.

Rendement

Het deellastrendement van een ketel geeft aan hoe efficiënt de ketel werkt wanneer hij niet op volle kracht draait, maar bij een lager vermogen. Met andere woorden: het is de verhouding tussen de nuttige warmteafgifte en de energie-invoer onder deellastcondities. Voor een zo hoog mogelijk rendement moeten de warmteverliezen zo beperkt mogelijk blijven.

Die warmteverliezen kunnen ontstaan door warmte die met de rookgassen via de schoorsteen verdwijnt, door onvolledige gasverbranding of door warmte die via de ketelmantel verloren gaat.

Moderne gascondensatieketels halen conform de Europese ErP-reglementering een seizoensgebonden energie-efficiëntie van minstens 90% (Hs, bovenwaarde van de brandstof). In de praktijk bereiken ze doorgaans 92–98% (Hs), en in optimale omstandigheden zelfs bijna 100%.

Vermogen

Een te groot vermogen is geld door het raam gooien en een te klein vermogen dat te hard moet werken zal op termijn ook problemen geven. Het vermogen van een ketel wordt uitgedrukt in kW (kilowatt).

Hoeveel vermogen je nodig hebt, is in de eerste plaats afhankelijk van de oppervlakte en het volume van je woning, en hoe goed die is geïsoleerd - een goed geïsoleerde woning heeft dubbele beglazing en muur-, vloer- en dakisolatie. Verder doet het er ook toe of je de ketel enkel gebruikt voor centrale verwarming, of ook voor sanitair warm water. In het tweede geval heb je logischerwijze een groter vermogen nodig.

Het type woning doet er ook toe. Globaal gezien voldoet voor een appartement een installatie met een vermogen van 11 - 23 kW. Bij een rij- of hoekwoning heb je een vermogen van 16 - 30 kW nodig. Bij een vrijstaande woning is vaak een vermogen boven de 30 kW aangewezen. Deze cijfers zijn slechts een leidraad, om het benodigde vermogen van je cv-ketel te bepalen, doe je een beroep op een professional.

Onderhoud
Als je met aardgas verwarmt, is het verplicht om om de twee jaar een onderhoud te laten uitvoeren. Hierbij zal een erkend technicus metingen uitvoeren en de uitstoot van de rookgassen controleren. De dichtheid van de gasleiding moet ook worden nagezien met behulp van de gasteller en het drukvat moet ook wettelijk gecontroleerd worden. Verder wordt de ketel gereinigd en de brander (indien nodig) opnieuw ingesteld.

 

Met hernieuwbare energie

Hoewel gascondensatieketels op zich zuinig zijn, blijft het wel verwarmen met een fossiele brandstof en heeft een samenleving die overwegend op gas verwarmt een grote impact op het klimaat. Tegenwoordig kan je een gascondensatieketel echter ook combineren met hernieuwbare energie, dan wordt er gesproken van een hybrideverwarmingssysteem.

Warmtepomp

Bij hybrideverwarmingssystemen met gas wordt er vooral gedoeld op de combinatie van een condensatieketel met een warmtepomp. Daarbij wordt er geschakeld tussen de warmtepomp en de condensatieketel naargelang hetgeen er op dat moment het meest efficiënt is om je woning te verwarmen, bijvoorbeeld op basis van de buitentemperatuur.

Wanneer de warmtepomp bijvoorbeeld niet genoeg warmte kan nemen uit de omgeving, zoals tijdens de wintermaanden, springt de ketel bij. Dat kan ook over de energieprijs gaan: wanneer gas goedkoper staat dan elektriciteit, wordt er overgeschakeld naar de ketel. Een condensatieketel valt aan te sluiten op alle soorten warmtepompen, behalve op een lucht-luchtwarmtepomp.

Je kan ook kiezen voor een gaswarmtepomp. Dat is een warmtepomp die op aardgas werkt, waarbij in de plaats van een compressor, de gasbrander de temperatuur doet stijgen.

Zonneboiler

Een zonneboiler wordt nagenoeg altijd in combinatie met een (gas)condensatieketel gebruikt, omdat er - vooral 's winters - niet voldoende zonlicht om aan de warmwatervraag te voldoen. De ketel zorgt daarbij voor naverwarming van het water, dat hoofdzakelijk voor sanitaire doeleinden wordt gebruikt, maar ook kan worden gebruikt voor centrale verwarming. Daar lees je hier meer over.

Brandstofcel

Een brandstofcel combineert een condensatieketel met een brandstofcelmodule, die zowel warmte als elektriciteit kan opwekken. De warmte die wordt opgewekt bij de productie van elektriciteit wordt hierbij aangewend voor centrale verwarming en sanitair warm water. Wanneer de brandstofcel niet genoeg kan produceren, wordt er overgegaan op de condensatieketel.

Ook voor elektriciteit

Het is overigens een goede oplossing voor waar er geen plaats - of plaats tekort - is voor een pv-installatie. Het aardgasnetwerk wordt gebruikt om elektriciteit te maken die door een omvormer wordt omgezet, om een verbruik van ongeveer 5 kW te kunnen dekken, waarbij er een constante vraag is naar stroom. Als die constante vraag niet aanwezig is, is een brandstofcel ook niet het juiste antwoord.

In een stedelijk gebied, of waar er minder mogelijkheden zijn, is een pv-installatie dat echter ook niet helemaal. Dan kun je gebruikmaken van het beschikbare aardgasnetwerk dat er dan toch ligt, om de vraag naar sanitair warm water, verwarming én stroom te beantwoorden.

 

Wat met propaan?

Wanneer we het hebben over een gascondensatieketel, spreken we in de meeste gevallen over aardgas, maar ook propaan is nog steeds een optie.

Wat is propaan?

Propaan is een fossiele brandstof die vaak wordt gebruikt voor verwarming, koken en warm water in woningen die geen toegang hebben tot het aardgasnet. Propaan wordt als iets duurzamer beschouwd dan aardgas of stookolie omdat het een lagere koolstofintensiteit heeft bij de verbranding. Met andere woorden: er wordt minder CO₂ uitgestoten per eenheid energie in vergelijking met stookolie en aardgas. Bovendien kan het gas geen bodem- of waterverontreiniging veroorzaken.

Op termijn wordt propaangas vervangen door biopropaan, geproduceerd uit biologische bronnen, zoals plantaardige oliën, dierlijke vetten of reststromen uit de landbouw- en voedingsindustrie.

Een propaaninstallatie: hoe gaat dat in zijn werk?

Bij een propaangasinstallatie wordt het propaan in vloeibare vorm opgeslagen in een buitenshuis gelegen tank (boven- of ondergronds). Vanuit de tank wordt een gasleiding naar de woning getrokken, uitkomend bij de verwarmingsketel (of andere apparaten zoals fornuizen) voor gebruik. Eenmaal uit de tank, verdampt het propaan en wordt gasvormig.

• In Vlaanderen moet je voor zowel boven- als ondergrondse tanks van minder dan 3.000 liter een melding doen bij de gemeente. Voor tanks met een inhoud van meer dan 3.000 liter heb je een vergunning nodig.
• In Brussel moet je ook voor tanks tot 3.000 liter  een vergunning aanvragen (zowel bovengronds als ondergronds).
• In Wallonië wordt er een onderscheid gemaakt tussen bovengrondse en ondergrondse tanks:
  • Bovengrondse tanks tot 3.000 liter moet je melden bij de gemeente, voor grotere tanks is er een vergunning nodig.
  • Ondergrondse tanks tot 5.000 liter moet je melden bij de gemeente, voor grotere tanks is er een vergunning nodig.

Kan elke gascondensatieketel op propaan werken?

Er bestaan propaangasketels, maar een cv-ketel die werkt op aardgas kan ook werken op propaangas. De ketel is dan wel specifiek afgesteld om op propaan te kunnen werken. Propaan heeft een andere verbrandingseigenschap en een lagere gasdruk dan aardgas, wat betekent dat de ketel vaak moet worden afgesteld of geconfigureerd om goed met propaan te functioneren. 

Sommige moderne gasketels kunnen eenvoudig worden omgeschakeld van aardgas naar propaan door een speciaal ombouwpakket of door de instellingen van de ketel aan te passen. Dit kan bijvoorbeeld het vervangen van de brander, het aanpassen van de gasdruk of het installeren van een speciale propaanregelaar omvatten.

Het is uiteraard wel belangrijk dat een gecertificeerde installateur de installatie doet om te zorgen dat de ketel veilig en efficiënt werkt met propaan. Als je overweegt om propaan te gebruiken, is het goed om te controleren of de specifieke ketel geschikt is voor propaan of dat er aanpassingen nodig zijn.